భారత్‌లో రాక్ ఆర్ట్ (రాతి చిత్రాల) పితామహుడిగా పేరొందిన ప్రముఖ ఆర్కియాలజిస్టు డాక్టర్ వీఎస్ వాకణ్కర్. 2003లో యునెస్కో వారసత్వ సంపదగా గుర్తింపు పొందిన భీంబేత్కా గుహలను కనుగొన్న అన్వేషి ఆయనే. 1919 మే 4వ తేదీన మధ్యప్రదేశ్‌లోని మాల్వా ప్రాంతంలోని నీముచ్ టౌన్‌లో జన్మించిన విష్ణు శ్రీధర్ వాకణ్కర్… ఆర్కియాలజీ చదువుకొని భీంబేత్కా గుహల్లో ఉన్న రాతి చిత్రాలను గుర్తించారు. భోపాల్‌కు 45 కిలోమీటర్ల దూరంలో, వింధ్య పర్వతాల్లో ఉన్న ఈ గుహలను అప్పటి వరకు ఎవరూ పెద్దగా పట్టించుకోలేదు. ఈ గుహల్లో ఉన్న చారిత్రక సంపదను 1957లో ప్రపంచానికి వాకణ్కర్ చూపించారు. ఈ ప్రాంతంలో ఏడు పర్వతాల్లో 500కుపైగా గుహలున్నాయి. ఈ గుహలను కనుగొన్న తర్వాత తన జీవితాన్ని రాతి చిత్రాలు (రాక్ ఆర్ట్)కు అంకితం చేశారు వాకణ్కర్. కేవలం భారత్‌లోనే కాకుండా యూరప్, ఉత్తర అమెరికా, మిడిల్ ఈస్ట్ దేశాల్లో కూడా పర్యటించి రాక్ ఆర్ట్‌పై పరిశోధనలు చేశారు. ఆయన తన కెరీర్‌లో 4 వేలకుపైగా గుహల్లో రాతి చిత్రాలను కనుగొన్నారు.
1954 నుండి వాకణ్కర్ తన విద్యార్థులు సచిదా నగదేవ్, ముజఫేర్ ఖురేషి, రహీం గుత్తివాలతో కలిసి చంబల్, నర్మదా నదుల లోయలను అన్వేషించారు. 1954 నుండి, డా.వాకణ్కర్ తన సహచరులు సచిదానంద నాగ్‌దేవ్, ముజాఫర్ ఖురేషి, రహీమ్ గుత్తివాలాలతీ కలసి చంబల్, నర్మదా నదుల లోయలను అన్వేషించి, మహేశ్వర్ (1954), నవదా తోలి (1955), మనోతి (1960), అవారా (1960), ఇంద్రగఢ్ (1959), కయాత (1966), మాండ్‌సౌర్ (1974, 1976), ఆజాద్‌నగర్ (1974), దంగావాడ (1974, 1982), ఇంగ్లాండ్‌లోని వెర్కోనియం రోమన్ సైట్ (1961), ఫ్రాన్స్‌లో ఇన్‌కోలీవ్ (1962), రునిజా (1980), మొదలైన ప్రాంతాలలో ) వద్ద తవ్వకాలు జరిపారు. ముద్రాశాస్త్రం, ప్రాచీనలిపిశాస్త్రం రంగంలో నిపుణుడు డాక్టర్ వాకణ్కర్ క్రీ.పూ 5 వ శతాబ్దం నుండి 5500 నాణేలను సేకరించి అధ్యయనం చేశాడు. ఇవి నేడు “వాకణ్కర్ షోధ్ సంస్థ”కు గర్వకారణం.
డాక్టర్ జగన్నాథ్ దుబే, నారాయణ్ భాటిజీ ఈ కఠినమైన పరిశోధనకు ఎంతో కృషి చేశారు. ఇది కాకుండా, అతను ఉజ్జయిని వద్ద 15000 కంటే ఎక్కువ నాణేలను అధ్యయనం చేశాడు. అదేవిధంగా, 2 వ శతాబ్దం B. C. నుండి సంస్కృత, ప్రాకృత, బ్రాహ్మి భాషలలోని 250 శాసనాల సమాహారం సేకరణ “వాకణ్కర్ షోధ్ సంస్థ” ప్రతిష్ఠను సుసంపన్నం చేస్తుంది.1956లో భోపాల్ నుండి ఇటార్సీకిరైల్ రైల్‌లో వెళ్తున్న సమయంలో పర్వతాలు కనిపించాయి. వాటిలో గొప్ప చరిత్ర దాగి ఉందని వాకణ్కర్ భావించారు. వెంటనే స్టేషన్‌లో దిగిపోయారు. అక్కడి గుహల్లోకి వెళ్లి పరిశోధన ప్రారంభించారు. ఆ ప్రదేశంలో 500,000 సంవత్సరాల నాటి కళాఖండాలను గుర్తించారు. అందులో గుట్టపైన బౌద్ధ స్తూపం ఉన్నట్లు గుర్తించారు. తర్వాత భోజరాజు నిర్మించిన అవశేషాలు కూడా ఉన్నట్లు గుర్తించారు. డా. వాకణ్కర్ నామిస్మాటిక్స్ మరియు ఎపిగ్రఫీ రంగంలో కూడా నిపుణుడు. అతను 5వ శతాబ్దం BC నుండి 5,500 నాణేలను సేకరించి అధ్యయనం చేశాడు. సేకరణ ఇప్పుడు వాకణ్కర్ శోధ్ సంస్థాన్‌లో భాగం. అంతేకాకుండా, అతను సంస్కృతం, ప్రాకృతం మరియు బ్రాహ్మీ భాషలలో 2వ శతాబ్దం BC నాటి అనేక శాసనాలను అధ్యయనం చేశాడు. అతను 6 పుస్తకాలు మరియు 400 పరిశోధనా పత్రాలను ప్రచురించాడు. అతను భారతదేశంలోని ఉజ్జయినిలో వాకణ్కర్ ఇండలాజికల్ కల్చరల్ రీసెర్చ్ ట్రస్ట్‌ను స్థాపించాడు. ఈరోజు వాకణ్కర్ శోధ్ సంస్థాన్ డా. వాకణ్కర్ స్వయంగా గీసిన రాక్ ఆర్ట్ పెయింటింగ్‌ల 7500 స్కెచ్‌ల సేకరణను నిర్వహిస్తోంది. ఈ మెమోరియల్ లెక్చర్ సిరీస్ భారతదేశంలో రాక్ ఆర్ట్ స్టడీస్‌కు మార్గదర్శకుడైన ప్రముఖ పురావస్తు శాస్త్రవేత్త, గొప్ప మానవతావాది, గాంధేయవాది డాక్టర్ VS వాకణ్కర్ గౌరవార్థం ప్రారంభించబడింది.
