రాష్ట్ర సేవిక సమితి వ్యవస్థాపకురాలు మౌషిజీ (లక్ష్మీబాయి కేల్కర్)ని జాతి గుర్తుచేసుకుంటున్నది

మౌషిజీ గా ప్రసిద్ది చెందిన లక్ష్మీబాయి కెల్కర్‌ను వారి 113 వ జయంతి  సందర్భంగా జాతి గుర్తు చేసుకుంటున్నది. రాష్ట్రీయ స్వయంసేవక్ సంఘ్ స్ఫూర్తితో 1936లో స్థాపించబడిన ప్రపంచ అతిపెద్ద మహిళా సంస్థ అయిన రాష్ట్ర సేవిక సమితి వ్యవస్థాపక ప్రముఖ్ సంచాలిక శ్రీ మౌషిజీ.

 మౌషిజీ గురించి:
విదర్భ ప్రాంతం సమృద్ధిగా పంటలను పండించే చాలా సారవంతమైన భూమి. అంతే కాదు ఈ భూమి విలువైన చరిత్రకు కొత్త కోణాన్ని చూపిన అత్యుత్తమ వ్యక్తులను కుడా తయారు చేసింది.  రెండు ప్రధాన హిందూ సంస్థలైన సంఘ్, సమితి ఈ ప్రాంతంలోనే  ప్రారంభమయ్యాయి.

నాగ్‌పూర్‌కు చెందిన శ్రీ భాస్కరారావు డేటీ మరియు యశోదబాయి దంపతుల కుమార్తెగా, కమల్ ఆషాఢ శుక్ల దశమిరోజు 1827శకంలో,అంటే 1905 జూలై 5 న కమల్ జన్మించారు.వారి వివాహం సమయంలో లక్ష్మిగా పేరు పెట్టారు.

కమల్ చాలా సున్నితమైనది, స్పష్టమైన పరిశీలనా శక్తి కలిగినది.  ఆమె తన పెద్ద అత్త నుండి సేవా భావాన్ని అలవర్చుకొన్నది . మాతృభూమి పట్ల లోతైన భక్తి, బలమైన ఆత్మ విశ్వాసం,దృఢ నిశ్చయం, నిర్వహణ సామర్థ్యం లాంటి అనేక లక్షణాలు ఆమె తల్లిదండ్రుల నుండి ఆమెకు సంక్రమించాయి.. మౌసిజీ తండ్రి శ్రీ భాస్కరారావు డేటీ నాగపూర్ లోని ఎ-జి కార్యాలయంలో పనిచేసేవారు . విదేశీ పాలన ఉన్న ఆ రోజుల్లో, లోకమాన్య తిలక్ జీ సంపాదకీయం చేసిన కేసరి వంటి వార్తాపత్రికలను కొనడం, చదవడం విదేశీ పాలకులు దేశద్రోహ చర్యగా భావించేవారు.కమల్ తల్లి శ్రీమతి యశోదబాయి, ఆ పత్రిక కొని దగ్గరలో ఉన్న మహిళలందరితో  చదివించేది. ఆమె తను ప్రభుత్వ ఉద్యోగిని కాదని, వారికి వర్తించే నిబంధనల ఏవీ తమకు వర్తించవని చెప్పేది.

పాఠశాల ప్రార్థనకు సంబంధించి  ఉపాధ్యాయురాలితో భేదాభిప్రాయం వల్ల, కమల్ మిషనరీ పాఠశాలకు వెళ్లడం మానేశారు. ఆ తర్వాత హిందూ బాలికల పాఠశాల స్థాపించిన తరువాత, కమల్ అక్కడ ప్రవేశం తీసుకున్నారు.అయితే కొన్ని అనివార్య పరిస్థితుల వల్ల ఆమె చదువు కొనసాగించలేకపోయారు. అక్కడితో ఆమె చదువు ముగిసిపోయింది. కానీ ఆమె విస్తారమైన పఠనం వల్ల మన మాతృభూమి చరిత్ర, సంస్కృతితో పాటు ఆ రోజుల్లోని దేశ వ్యవహారాల స్థితి గురించి ఆమెకు బాగా తెలిసేది.

కమల్ వరకట్నం కోరే వ్యక్తిని వివాహం చేసుకోకూడదని నిశ్చయించుకున్నది. అదృష్టవశాత్తూ ఆమె వార్ధలోని ప్రసిద్ధ న్యాయవాది అయిన శ్రీ పురుషోత్తమరావు కేల్కర్‌ను కట్నం లేకుండా వివాహం చేసుకుంది. మహారాష్ట్రలోని కొన్ని కుటుంబాలలో ఉన్న ఆచారం ప్రకారం ఆమెకు లక్ష్మి అని పేరు పెట్టారు. శ్రీ కెల్కర్‌కు రెండవ  వివాహం కావడం వల్ల అప్పటికే ఆయనకు ఇద్దరు చిన్న అమ్మాయిలు ఉన్నారు. యువకురాలైన లక్ష్మి ప్రధానంగా తన భర్తకు భార్యగా ఉండడం కంటే,పిల్లలకు తల్లి పాత్ర పోషించాల్సి వచ్చింది. కాని విధి ఆమె మాతృత్వ లక్షణాలను పరీక్షించాలని కోరుకున్నది, దేశవ్యాప్తంగా అనేక మంది అమ్మాయిలకు తల్లిగా  ప్రేమను కురిపించే సామర్థ్యాన్ని ఇచ్చింది.

దేశభక్తి, త్యాగం, సామాజిక స్పృహ, సేవల స్ఫూర్తితో పెరిగిన యువకురాలైన లక్ష్మి పనిలేకుండా ఉండలేదు,కేవలం ఇంటి పని మాత్రమే చేయడంతో సంతృప్తి చెందలేదు. స్వాతంత్య్ర కార్యక్రమాల్లో మళ్లీ పాల్గొనే అవకాశం కోసం ఆమె ప్రయత్నిస్తున్నది, ఎందుకంటే స్వాతంత్య్ర కార్యక్రమాలకు కేంద్రం లాంటి సేవాగ్రామ్ వార్ధా సమీపంలోనే ఉన్నది. కెల్కర్ గారి లాంటి గౌరవప్రదమైన కుటుంబానికి ఇటువంటి ఆలోచనను సాధారణ విషయంగా జీర్ణించుకోవడం చాలా కష్టం. ఇంటిని సమర్థవంతంగా నిర్వహించడం వల్ల, ఆమె తన అత్తింటి వారితో మంచి సహకారాన్ని సంపాదించుకున్నది.క్రమంగా సమావేశాలకు, ప్రభాత్ ఫేరీలకు, ఇతర కార్యక్రమాలకు హాజరుకావడం ప్రారంభించింది. స్వాతంత్య్ర ఉద్యమంలో అగ్రశ్రేణి నాయకుల ఉపన్యాసాలను వినే అవకాశం ఆమెకు వచ్చింది. అప్పుడు చట్ట ధిక్కార ఉద్యమం జరుగుతున్నది.లక్ష్మి సామాజిక దృక్పథంలో క్రమంగా మార్పు రాసాగింది. విదేశీ శక్తుల ఎదిరించడానికి సాధనంగా ఉపయోగించిన న్యాయధిక్కరణ , స్వతంత్ర భారత ఉద్యమంలో అవాంఛిత మలుపు తీసుకుంటుందని, దానిని కఠినంగా నియంత్రించకపోతే గందరగోళానికి దారితీయవచ్చని ఆమె ఆలోచించింది.రాజకీయ స్వేచ్ఛను పొందడం తప్పనిసరి, అయితే సామాజిక, జాతీయ విధులకు తమను తాము అంకితం చేసుకోవటం ద్వారా, దేశ స్వతంత్రం కోసం నియమాలకు కట్టుబడి ఉండటానికి ప్రజలను ప్రేరేపించే విధంగా సరైన వ్యవస్థ కూడా అవసరం.  స్వేచ్ఛా భారత్ ప్రతి పౌరుడు దృఢమైన సాధారణ సంకల్పంతో, భారత్ జాతీయ ప్రయోజనాలు, పురాతన కీర్తి, సంస్కృతి,యు సంప్రదాయాల సంపూర్ణ గుర్తింపుతో ముందుకు రావాలని ఆమె భావించింది.స్వీయ గౌరవాని కంటే మాతృభూమికి స్వీయ గౌరవం,సేవా భావాన్ని పెంపొందించేలా ప్రోత్సహించాలి. అయితే దానిని ఎలా ఆచరణలో పెట్టాలి అనేది ఒక సమస్య.

ఈ రోజుల్లో కొంతమంది ప్రముఖ వ్యక్తులు మహిళల విద్య, వారి పురోగతి కోసం ప్రయత్నాలు చేస్తున్నారు. పాశ్చాత్య ప్రభావం కారణంగా మహిళలు సమాన హక్కులు, ఆర్థిక స్వేచ్ఛ కోసం పోరాడుతున్నారు.ఇది వారి స్వీయ రక్షణకు, వ్యక్తిగత ప్రగతికి మాత్రమే దారితీసింది, హిందూ మహిళలను కీర్తించే ప్రేమ, త్యాగం, సేవ, ఇతర జన్మతః లక్షణాలకు మహిళలు కట్టుబడి ఉండకపోయే ప్రమాదం ఉంది. వాస్తవానికి, మహిళకు కుటుంబంలోసమాజంలో,ప్రతిష్టాత్మక స్థానాన్ని పొందడం చాలా అవసరం, అయితే తప్పుడు ఆలోచనల కారణంగా ఆమెకు స్వేచ్చ నిరాకరించబడింది. కొన్ని పత్రికలు మహిళల అసభ్య చిత్రాలను చాలా చౌకబారుగా కవర్ పేజీలో ప్రచురించాయి. చాలా మంది మహిళలు పాశ్చాత్య జీవితపు సులభమైన,ఆకర్షణీయమైన మార్గాలకు ఆకర్షితులయ్యారు. తమ స్వీయతత్వాన్ని మరచిపోయి సమాన హక్కులు, ఆర్థిక స్వేచ్ఛ అనే ఆలోచనతో వారు ఆకర్షితులయ్యారు. మహిళల వైఖరిలో ఈ అసహజమైన మార్పు మంచి సంస్కారాలను అందించే ప్రాధమిక ,అతి ముఖ్య భాగమైన కుటుంబాన్ని విచ్ఛిన్నం అయ్యే స్థితికి దారితీసింది.ఇది లక్ష్మీబాయిని చాలా బాధిస్తున్నది.సీత,సావిత్రి జీవితాలను అనుసరించమని గాంధీజీ స్త్రీలకు సలహా ఇవ్వడం ఆమె విన్నది. కాబట్టి ఆమె రామాయణంతో పాటు మహాభారతం కూడా చదువుకున్నది. పక్షి రెండు రెక్కల మాదిరిగా పురుషుడు, స్త్రీ సమానం,ఇద్దరూ జాతీయ స్పృహ కోసం సమానంగా శిక్షణ పొందారని చెప్పిన స్వామి వివేకానంద సాహిత్యం వైపు కూడా ఆమె ఆకర్షితులయ్యారు. మహిళలు ధైర్యంగా ముందుకు వచ్చి ప్రమాదకర సమస్యలను పరిష్కరించే బాధ్యతను భరించాలి అనే నిర్ణయానికి వారు రాకముందే మౌసీజీ విరామం లేని సమయాన్ని వారికోసం గడిపారు.

ఈలోగా వందనీయ మౌసిజీ 1932 లో తన భర్తను కోల్పోవడంతో,ఆమె ఎనిమిది మంది పిల్లలను,అపారమైన ఆస్తిని చూసుకోవలసి వచ్చింది. ఆమె ధైర్యాన్ని కూడగట్టుకుని, తన ఆత్మగౌరవాన్ని కోల్పోకుండా పరిస్థితులను ఎదుర్కొన్నది. అయితే ఆమెకు తన కొడుకుల ద్వారా R. S. S. పరిచయం చేయబడింది. వ్యక్తిగత పరిచయం, పరస్పర ప్రేమ, స్వచ్ఛంద క్రమశిక్షణ ఆధారంగా పనిచేసే విధానాన్ని ఆమె ఆసక్తిగా గమనించింది. మహిళల్లో కుడా ఇటువంటి సంస్థాగత పని అలవాటు చేస్తే ఆ కాలపు సవాళ్ళను ఎదుర్కోగలరని ఆమెకు అనోపించింది. శీలాన్ని పెంచుకోవడం, దేశభక్తి, క్రమశిక్షణా, సంస్థ పట్ల సేవా భావాన్ని సృష్టించడం చాలా అవసరం. అదృష్టవశాత్తూ డాక్టర్ హెడ్గేవార్, ఆర్. ఎస్. ఎస్ యొక్క వార్ధా శాఖాను సందర్శించవలసి ఉంది, శ్రీ అప్పాజీ జోషితో సహా స్థానిక సహాయకుల సహాయంతో వారిని చూడటానికి ఆమెకు అవకాశం లభించింది. వారి సమావేశంలో వందనీయ మౌసిజీ హిందూ మహిళలను సాంస్కృతిక, జాతీయ ప్రాతిపదికన తీర్చిదిద్దాల్సిన ఆవశ్యకతను వ్యక్తం చేశారు. దైవిక దృష్టితో చూసే డాక్టర్‌జీకి మౌసీజి పట్ల నమ్మకం కలిగింది, మౌసిజీ ఈ విషయంలో అన్ని బాధ్యతలను స్వీకరించినట్లయితే ముందుకు వెళ్ళవచ్చు అని ఈ ప్రతిపాదనను అంగీకరించాడు. అనేక రౌండ్ల స్నేహపూర్వక చర్చల తరువాత రాష్ట్ర సేవిక సమితి 1936 లో విజయ దశమి నాటి శుభ దినాన వార్ధాలో ఉనికిలోకి వచ్చింది.

రెండు సంస్థల ప్రయోజనాల దృష్ట్యా సంఘ్, సేవికా సమితి స్వతంత్రంగా పనిచేయాలని కానీ పరస్పర సహకారంతో ఒకే దిశలో వెళ్ళే సమాంతర రేఖల మాదిరిగానే ఉండాలని, కానీ వాటి మధ్య ఎప్పటికీ ఒక నిర్దిష్ట దూరాన్ని కొనసాగించవద్దని పుజనీయా డాక్టర్జీ పునరుద్ఘాటించారు. అతను ప్రారంభంలో అన్నిరకాల సహాయం,మార్గదర్శకత్వం చేయడమే కాక దానికి కట్టుబడి ఉన్నాడు.సమితి ఇంకా స్వతంత్రంగా పనిచేయాలని డాక్టర్జీ నొక్కి చెప్పారు.

డాక్టర్జీ ఆధునిక యుగంలో సంస్థ నిర్వహణా శాస్త్రంలో కొత్త సాంకేతికత,యంత్రాంగ పద్దతిని ఆవిష్కరించారు. ఏదైనా శాస్త్ర సాంకేతికత అన్ని మతాలకు సమానంగా ఉంటుంది. ఇప్పటికీ భారత్‌లో మహిళల జీవిత ప్రాథమిక సూత్రాలు,తత్వశాస్త్రం పురుషులకు చాలా భిన్నంగా ఉంటుంది. వందనీయ మౌసిజీ సంఘ్ నిర్వహణా పద్దతిని అంగీకరించారు, అయితే ఆమె స్వయంగా సమితి పని చేసే ప్రణాళికను రూపొందించి,దానిని చాలా వివరంగా అమలు చేసింది.

సమితి శాఖల నిర్వహణ వ్యాప్తి చేయడానికి వందనీయ మౌసీజీ తన చిన్న కొడుకుతో పర్యటించేవారు.ఆ రోజుల్లో బెర్త్ లేదా సీట్ రిజర్వేషన్లు లేవు. చాలా సర్వీసులను ప్రైవేట్ పార్టీలు నడుపుతున్నందున బస్సులకు కూడా షెడ్యూల్ ఉండేది కాదు. ఒంటరిగా ప్రయాణించడం చాలా కష్టమైనది,ప్రమాదకరమైనది కాని దేవునిపై అపారమైన విశ్వాసం కలిగివున్న మౌసీజీ అంకితభావంతో ప్రయాణించేవారు.ఆమె కుటుంబం,దేశం పట్ల, తన విధుల మధ్య సమతుల్యం పాటించాల్సి వచ్చేది.

ఆమె అనుకున్నట్లుగా శ్రమించడం ద్వారా సమితి క్రమంగా అఖిల్ భారతీయ హోదాను పొందింది. కానీ అందరు సేవకులు దీనిని అనుభవించడం చాలా అవసరం.కేవలం సమావేశాలను ఏర్పాటు చేయడానికి మాత్రమే ఇది సరిపోదు, కాబట్టి అఖిల్ భారతీయ స్థాయికి చెందిన సమ్మేళనం 1945 లో బొంబాయిలో మొదట ఏర్పాటు చేయబడింది. అప్పటి నుండి ప్రతి మూడు సంవత్సరాలకు ఇలాంటి సమ్మేళనాలు క్రమం తప్పకుండా ఏర్పాటు చేయబడుతున్నాయి. మౌషిజీ 1978 లో చివర భాగ్యనగర్ సమ్మేళనానికి హాజరయ్యారు, అప్పుడు గీతలో వివరించిన మహిళల ఏడు జన్మ లక్షణాలను అభివృద్ధి చేయమని అందరూ సేవికలను ఆమె విజ్ఞప్తి చేశారు.

వందనీయ మౌసిజీ చాలా సమయస్ఫూర్తితో,ముఖ్యంగా చక్కగా,శుభ్రంగా ఉండేవారు. ఇతరులలో గుర్తించబడడే గుణాలు,కళలను ప్రశంసించడంలో ఆమెకు బాగా తెలుసు. ఆమె ప్రోత్సాహం కారణంగా చాలా చిత్ర ప్రదర్శనలు సమర్థవంతంగా ఏర్పాటు చేయబడ్డాయి. ఆమెకు వంటలో కూడా మంచి ప్రావీణ్యం ఉంది. స్వావలంబనతో ఆమె చాలా నిర్ణయాలు తీసుకుంది, ఇది దీర్ఘకాలంలో ప్రయోజనకరంఅని నిరూపించబడ్డాయి.ఆమె చివర అనారోగ్యం కారణంగా రాష్ట్ర సమావేశం వాయిదా పడినప్పుడు ఆమె చాలా అసంతృప్తికి గురైంది. అటువంటి వ్యక్తిత్వం లేని వైఖరి ప్రస్తుత కాలంలో చాలా అరుదుగా కనిపిస్తుంది. ఆమె పని కోసం అనేక భవిష్యత్ ప్రణాళికలను రచించింది, కానీ దురదృష్టవశాత్తు వాటిని ఆచరణలో పెట్టలేకపోయారు . ఆమె చాలా ప్రేమతో,తల్లిలా ప్రేమించేది కాని సంస్థాగత పనిలో జనరల్‌కు సమానంగా కఠినంగా ఉండేవారు.

మరణం ఎవరిమీద వివక్ష చూపదు,ఈ భూమిపై జన్మించిన ప్రతిఒక్కరూ ఏదో ఒక రోజు ఈ ప్రపంచాన్ని విడిచిపెట్టాలని మనకు బోధిస్తారు, కానీ వారందరూ శక్తివంతమైన,గాడమైన ముద్రలు మనమీద వేయడం చాలా అరుదు. ప్రతి సేవికా మౌసిజీ తనను ఎక్కువగా ప్రేమిస్తుందని భావిస్తుంది. నవంబర్ 27, 1978 న ఆమె మరణించినపుడు అందరూ దు:ఖంలో మునిగిపోయరు.. కార్తీకృష్ణ విచారకరమైన ఆమె మరణం వార్త ఆకాశ వాణి లో ప్రసారం చేయబడింది. వ్యక్తిగత సమాచారం కూడా వ్యక్తి నుండి వ్యక్తికి వెళుతుంది. అసంఖ్యాక పురుషులు,మహిళలు చివరి నివాళులర్పించారు. మెడికల్ కాలేజీ ఆసుపత్రిలో ఆమెకు చికిత్స చేస్తున్న వైద్యులు కూడా ఆమెతో చాలా సాన్నిహిత్యాన్ని పెంచుకున్నారు. వారు, అక్కడి సిబ్బంది కూడా దు:ఖంలో మునిగిపోయారు. ఆమె ఆప్యాయత భక్తికి మూలంగా చాలా మంది సిబ్బంది ఆమె బాగా కోలుకోవాలని పనిచేశారు.

ఒక స్త్రీ అంత్యక్రియల్లో క్రమశిక్షణతో వందలాది మంది మహిళలు చేరడం ఒక ప్రత్యేకమైన అనుభవంమే కాక అద్భుత శ్యం. అంబాజారి ఘాట్ మార్గంలో ఆమె శరీరం శ్రీ శక్తి పీఠంలో ఎక్కడైతే ఆమె జన్మించిందో, దురదృష్టవశాత్తు అక్కడే ఆమె స్మారక చిహ్నంఏర్పాటు చేయబడింది. సమితి ప్రార్థన,చివరి ప్రణం సమర్పించారు. 28 వ తేదీ సాయంత్రం ఆమె శాశ్వత ప్రయాణం ప్రారంభమైంది, ఈ ప్రయాణం అందరికీ స్ఫూర్తిదాయకమైన జ్ఞాపకాలను వదిలివేసింది. మరుసటి రోజు 29 న, రాణి లక్ష్మీబాయి జయంతి వార్షికోత్సవం. ఆమె చివరి కోరిక ప్రకారం సమితికి చెందిన ఘోష్ గణ (బ్యాండ్ స్క్వాడ్) చేత గౌరవ వందనం ఇవ్వడం ద్వారా జరుపుకున్నారు.

మౌషిజీ ఇప్పుడు శారీరకంగా లేరు, ఆమె జీవితం వేలాది మంది సేవికలకు,అనేక ఇతర మహిళా సామాజిక కార్యకర్తలకు నిరంతరం ప్రేరణనిస్తుంది.

(రాష్ట్ర సేవిక సమితి వ్యవస్థాపకురాలు వందనీయ లక్ష్మీబాయి కేల్కర్ 113వ జయంతి)

(మూలం: samvada.org)